And lo, those exiles in the snowy tabernacle,
in the absence of the Shaman, had begun to quarrel among themselves,
and had divided into three groups;
but each of these groups thought of the deliverance of the fatherland.

Now the first had at its head Count Scirrhus,
who upheld the cause of those who array themselves in the kontusz and will be called gentry,
as if they had come anew with Lach into a desert country.

And the second had at its head a gaunt soldier, Skartabella by name,
who wished to divide the land and proclaim the freedom of the peasants,
and the equality of the gentry with the Jews and gipsies.

And a third had at its head Father Bonifat,
who desired to save the country by prayer,
and for the deliverance of the country offered but one means,
to go and perish, not defending one’s self-like martyrs.

These three groups then began to be discordant in spirit with one another,
and they began to quarrel over their principles.

And lo, that second group, arming them selves with axes,
went out into the field, threatening that they would find out from the first of what sort was their blood;
to the others they would give that which they desired martyrdom.

But before it came to combat,
and while their minds were already heated,
at the advice of one of those of the third group they agreed
that they should decide this matter by the judgment of God.

And that counsellor said to them :
“Lo, let us set up three crosses in imitation of the agony of our Lord,
and on each of these three trees we will nail one of the mightiest knights in each group ;
and he who liveth longest, with him shall be the victory.”

And the thoughts of these people being as it were in a drunken state,
three knights were found who were willing to suffer death for their convictions,
and to be crucified like the Lord Christ long ago.

So they set up three crosses from the tallest tree that there was in that country,
and three martyrs came forth, one from each group ;
however, they were not chosen by lot, but of their own will.
They were not the leaders of the groups,
but some of the least among them.

Then when the carpenters had set up the crosses on a high snowy mount,
there came a voice from heaven like a whirlwind, asking:
“What do ye?” But these people feared it not.

And they hanged upon the crosses those madmen,
and they fastened their hands with nails;
and he who was on the right shouted, “Equality!”
and he who was on the left shouted, “Blood!”
but the one hanging in the middle said, “Faith!”

And the multitudes stood in silence under the crosses,
waiting what should happen ;
and so night found them in the snow,
and there was a great darkness and an awful silence.

Until at midnight the northern lights spread over the whole half of the heavens,
and fiery swords shot from them;
and all grew red, even those crosses with the martyrs.

At that moment a sort of terror seized upon the multitudes,
and they said : “We have done ill !
Is it lawful that for our beliefs these men should perish innocently?”

And the crowds were dismayed, saying to themselves :
“Lo, they are dying, and they do not complain.”

They said, therefore, to those who were crucified :
“Do ye desire that we take you down?”
But those answered them naught, being already dead.

And realizing this, the crowds scattered, full of horror,
and none of those who fled turned his head to gaze upon the dead and martyred.
The lights reddened them, and they remained alone.

And just at this time the Shaman and Anhelli returned from their wandering under the earth and marvelled,
observing against the fiery heavens three black crosses,
and they said in great fear : “What hath come to pass?”

And coming nearer, they were amazed at seeing upon the crosses dead bodies,
and they recognized in them men whom they knew
then the Shaman seated himself beneath the crosses and wept.

And rising, he said to Anhelli : “Lo, the spirit of God hath made known to me the guilt of this people,
and I know why they crucified these men;
but that their bodies may not suffer any new dishonour,
we will take them down and bear them to the graveyard.

“Let them have rest in the earth,
for they gave themselves up to death in good faith,
and this shall not be to their damnation,
but to the wiping away of their sins.
The cross hath purified them.”

So saying, they took them down,
frozen and numb on the crosses,
and bore them away to the ancient burial-place of the exiles.

Translated by Dorothea Prall Radin and edited by G. R. Noyes

A oto wygnańcy owi w szopie śniegowéj, w niebytności Szamana kłócić się zaczęli pomiędzy sobą, i podzielili się na trzy gromady; a każda z nich myślała o zbawieniu ojczyzny!

Więc pierwsza na czele miała grafa Skir, który utrzymywał stronę tych, co się przebiorą w kontusze i nazywać się będą szlachtą, jakby z Lechem na nowo przybyli do kraju pustego.

A druga miała na czele żołnierza chudego, imieniem Skartabellę, który chciał ziemię podzielić i ogłosić wolność chłopów, i równość szlachty z Żydami i z Cyganami.

A trzecia na czele swoim miała księdza Bonifata, który chciał kraj zbawić modlitwą i na ocalenie kraju podawał sposób jedyny, iść i ginąć nie broniąc się, jak męczennicy.

Te więc trzy gromady zaczęły być między sobą niezgodne w duchu, i kłócić się poczęły o zasady.

A oto druga owa gromada uzbroiwszy się w siekiery, wyszła w pole odgrażając się, że u pierwszych dowié się, jaka jest krew, drugim zaś da to, czego żądają: męczeństwo.

Lecz nim przyszło do walki, a umysły już były rozgrzane, zgodzono się za poradą któregoś z tych, co był z trzeciej gromady, aby rzecz tę przez sąd Boga rozstrzygnąć.

I rzekł do nich ów doradzca: Oto postawmy trzy krzyże na naśladownictwo męki Pana naszego, i na tych trzech drzewach przybijmy po jednemu z najmocniejszych w każdej gromadzie rycerzy; a kto najdłużéj żyć będzie, przy tym zwycięstwie.

A że umysły tych ludzi były jakoby w stanie pijanym, znaleźli się trzej rycerze, którzy za swoje przekonanie śmierć ponieść chcieli i być ukrzyżowanymi, jako Chrystus Pan przed wiekami.

Postawiono więc trzy krzyże z najwyższego, jakie było w tym kraju, drzewa, i wystąpili trzej męczennicy po jednemu z każdej gromady; wszakże nie wybrani losem, lecz z własnej woli. Nie byli to gromad wodzowie, lecz jedni z najmniejszych.

Kiedy więc cieśle postawili krzyże na wysokiem wzgórzu śniegowém, odezwał się głos z nieba jakoby wicher, pytając: Co czynicie? lecz go ci ludzie nie przelękli się.

I zawieszono na krzyżach ludzie owe obłąkane, i przybito im ręce ćwiekami; a ten, co był na prawo, krzyczał: Równość! – a ten, co był z lewéj, krzyczał: Krew! – wiszący zaś pośrodku mówił: Wiara!

I tłumy stały w milczeniu pod krzyżami czekając, co się stanie, i tak je noc zastała na śniegu, a była wielka ciemność i okropne milczenie.

Aż o północy zorza borealna rozciągnęła się na całej niebios połowicy, i ogniste wystrzeliły z niej miecze; a wszystko stało się czerwone i te krzyże z męczennikami.

Wtenczas strach jakiś ogarnął tłumy i rzekły: Ł¹le czyniémy! Godziż się, aby za nasze wiary ci ludzie ginęli niewinni?

I przeraziły się zgraje mówiąc do siebie: Oto umierają i nie skarżą się.

Rzekli więc do tych, co byli ukrzyżowani: Chcecie, a zdejmiemy Wras? lecz ci im nic nie odpowiedzieli, będąc już umarłymi.

A poznawszy to rozbiegły się zgraje pełne przerażenia, a żaden z tych, co uciekali, nie odwrócił głowy, aby spojrzćć na martwe i umęczone. Zorza je czerwieniła, zostali sami.

A właśnie wtenczas Szaman z Anhellim powracali z wędrówki podziemnéj, i zadziwili się postrzegłszy na ognistych niebiosach trzy czarne krzyże, i rzekli z przestrachem: Co się stało?

A przyszedłszy bliżéj strwożyli się widząc na krzyżach ciała trupów, i poznali w nich swoje znajome; więc Szaman usiadłszy pod krzyżami płakał…

A powstawszy rzekł do Anhellego: Oto mi duch Boży oznajmił winę tego ludu, i wiem, dlaczego tych ludzi ukrzyżowano; lecz ażeby ciała ich nie ucierpiały jakiej nowéj sromoty, zdejmiemy je i zaniesiemy na cmentarz.

Niech mają spoczynek w ziemi, albowiem w dobréj wierze na śmierć się wydali, i nie będzie im to na potępienie, ale na zagładę grzechów. Krzyż je oczyścił.

Tak mówiąc zdejmowali owe zmarzłe i skościałe na krzyżu, i przenosili je na dawne grobowisko wygnańców.

And turning, the Shaman said to Anhelli :
“On what dost thou meditate above this black water? Is it of the tears of the people?
Or dost thou ponder on that prophet? Or on thyself?”

As he spoke, there came a great echo from the explosion of a mine,
and it resounded above their heads, ringing like an underground bell.
And the Shaman said : “Lo, that is the tolling for the dead prophet!
Behold, there is an angel of the Lord for those who see not the sun. Let us pray.”

And raising his eyes, he said :
“God! God! We beseech Thee that our torture may be a redemption.

“And we will not supplicate Thee to return the sun to our eyes,
and the air to our breasts,
for we know that Thy judgment hath been passed upon us
but the newborn are guiltless. Have mercy, O God!

“And forgive us that we bear our cross in sorrow and are not joyful like the martyrs;
for Thou hast not said whether our torture shall be reckoned in us as a sacrifice;
but tell us that and we shall rejoice.

“For what is life that we should regret it?
Is it a good angel who abandoneth us in the hour of death?

“The heat of our blood is the fire of the sacrifice, and the sacrifice is our desires.
Happy are those who can consecrate themselves for the people.”

Translated by Dorothea Prall Radin and edited by G. R. Noyes

A obróciwszy się Szaman ku Anhellemu rzekł: Czemuś się tak zamyślił nad tą czarną wodą, co z łez jest ludzkich? czy o tym proroku dumasz, czy o sobie?

Gdy mówił, rozeszło się wielkie echo od wybuchu miny, i powtarzało się nad głowami bijąc jak dzwon podziemny. I rzekł Szaman: Oto jest dzwonienie po umarłym proroku! Oto jest Anioł Pański dla tych, którzy nie widzą słońca. Módlmy się.

I podniósłszy oczy rzekł: Boże! Boże! prosiemy Cię, aby nasza męka była odkupieniem.

A nie będziemy Cię już błagać, abyś powrócił słońce oczom naszym, i powietrze piersiom naszym, bo wiemy, że Twój sąd nad nami jest zapadły… lecz nowonarodzeni niewinnemi są. Zlituj się. Boże!

A przebacz nam, że ze smutkiem krzyż dźwigamy i nie weselemy się jak męczennicy; bo nie powiedziałeś, czy męka nasza policzoną nam będzie za ofiarę: lecz powiedz, a rozweselémy się.

Bo cóż jest życie, aby go żałować? Czy to jest Anioł dobry, który nas opuszcza w godzinie śmierci?

Gorąco krwi jest ogniem ofiary, a ofiara są chęci nasze. Szczęśliwi, którzy się mogą za lud poświęcić.

Give me a mile of land – or even less.
A piece of turf would serve me, friends, if there
You placed a man, one man whose fearlessness
Had freed him, soul and body, from despair.
Within his brain I’d work my spells to show
A statue with two faces, both aglow.

Give me a planet smaller than the moon,
A golden squadron tinkling from its tail,
And let it skim the forests, let its croon
Be hallowed by one patriot’s dying wail
Then shall I fetch unknown angelic things
And stand, wings open, on that star that sings.

When I, my friends, implore my God to grant
Me a poor country and the right to fight,
I seem to see our chivalries aslant
The thunder of our enemies in flight.
Hot in pursuit, I reach the stars : then sleek
Sneers of sharp light ask crudely what I seek.

Stars, you are cold small Satans made of clay,
Intense with disbelief. And I, half-crazed,
Am broken by your hate. Dreams make me say
That Poland burns already: and I have raised
Fountains of flame to prove my country could.
But all that burns is my own heart – like wood.

Translated by Jerzy Peterkiewicz and Burns Singer

Dajcie mi tylko jednę ziemi milę —“—“
Może, o bracia, za wiele zachciałem!
Dajcie mi jedną bryłę —“ na tej bryle
Jednego —“ duchem wolnego i ciałem,
A ja wnet z siebie sprawię i pokażę,
Że taki posąg —“ dwie będzie miał twarze.

Dajcie mi gwiazdę mniejszą od miesiąca,
Kometę złotym wiejącą szwadronem,
Niechaj po lasach będzie latająca,
A tylko święta jednym polskim zgonem,
A ja wnet siły dobędę nieznane,
Skrzydła wyrzucę —“ i wnet na niej stanę…

O bracia moi! kiedy krzyżem leżę
A proszę Boga o kraj, o człowieka —“—“
To mi się zdaje, że tętnią rycerze,
A wróg z piorunem przed nimi ucieka…
Chcę biec —“ lecz kiedy na blask gwiazd wynidę,
Gwiazdy mię drwiące pytają, gdzie idę.

O gwiazdy zimne, o świata szatany,
Wasze mię wreszcie niedowiarstwo zwali…
Już prawie jestem człowiek obłąkany,
Ciągle powiadam, że kraj się już pali,
I na świadectwo ciskam ognia zdroje —“—“
A to się pali tylko serce moje!…

That Angel burning at my left side
Harps on an old string.
And I am with you
Among the plains where white seagulls ride,
Locked in a coffin in the Siberian snow.
Hyenas howl out of the wind. Reindeer
Graze on the graves, under your sure care.

The roots of lilies probe my corpse. It shines,
A white goblet wonderfully transformed,
A lantern corpse that fills the night with signs,
– And the music of the soul makes silence alarmed.
You dim the lamp and ask the music to
Keep silent that my spirit may sleep through.

Alone, you say your prayers. You go on speaking
Into the holy sapphire. And from your hair,
Like diamonds, a chain of stars is streaking
Into the heavens – and each star is a prayer.

Translated by Jerzy Peterkiewicz and Burns Singer

Anioł ognisty – mój anioł lewy
Poruszył dawną miłości strunę.
Z tobą! o! z tobą – gdzie białe mewy,
Z tobą – w pod śnieżną sybirską trunę,
Gdzie wiatry wyją tak jak hyjeny,
Tam gdzie ty pasasz na grobach reny.

Z grobowca mego rosną lilije,
Grób jako biała czara prześliczna –
Światło po nocy spod wieka bije
I dzwoni cicha dusza – muzyczna.
Ty każesz światłom onym zagasnąć,
Muzykom ustać – duchowi zasnąć…

Ty sama jedna na szafir święty
Modlisz się głośno – a z twego włosa,
Jedna za drugą, jak dyjamenty,
Gwiazdy modlitwy – lecą w niebiosa.

Who cares about treason! We have a column in Warsaw
On which the migrant cranes perch
When they encounter her leafy forehead in the cloud,
So inviting and so high.
Behind that column, clothed in the mists of a rainbow
Stands a trinity of glistening towers of St. John’s;
Farther is a dark street, from which the Old Town
Peers at us in livid perspective;
Farther in the fog which falls on the market square
Are two windows, like Kilinski’s green eyes,
Struck by a ray from the burning street-lamp
As though the eyes of a silent ghost from beneath the sod.

Now any day misery will weigh on the springs,
And up ahead at the market square, a pair of eyes glitter
And cast glances up and down St. John’s Street,
And then the stone houses begin to stir,
And behind the houses through the abyss of heaven
Aurora borealis comes and hovers above the city;
And behind the night-glow, a wind hurling strange lights
Ravishes all those revenges and all those shrieks,
A sort of frolicsome gale from the Lord’s angels,
Torn off as a wing from the visions of John the Revelator,
Transparent as a jewel, golden as fire,
Which snatches those revenges — those lights — those thunder-bolts,
The dark street is crawling with these hatched apparitions
As if bronze started boiling in her; she hisses like snakes
And is so crowded that she will totally quake,
And bellowes at the city like a Sicilian ox.

And what of the city? Listening with outstretched neck
She tells that dark angels are beating each other,
That there a fiery devil, having called up his forces
Presses his brown horse, and lightning clashes,
That as Maccabeus underneath a toppled elephant
Thus shoemakers fall under lightning and crushed
By a horse, that the moon, unveiled in the heavens
Illumes the empty street and the slain people,
The lightning extinguishes, and the struggle horribly ends,
The street is totally dark and splattered with blood.
And then one of those shrieks, from which nature
Shrinks — one cobbler’s vivat and hoorah,
One of those cries, which causes winged
Nature of the spirit within the breast to fly like a bird,
That the spirit stands on its mouth, and is no longer able
To contain its laughter and its involuntary weeping;
One of those cries, after entering into a man
Sings in him like an angel, and raves like Satan;
One of those cries with a tremendous vehement roar
Hits, and splatters on the cathedral church,
And goes on, but brushed its wing against the church,
And leaves the stones of the walls clamoring like the deuce.
There are still other glassy voices which sing the
Resurrection, as if they were angels bound inside the organ.

The somnulent harmony has not yet ended,
And now the column in the square, as a string of stone
Plucked by the same wind, with lofty head,
Dominates over the choir in the darkness of the church
And from there the two voices without respite
Announce to the city the people coming from the market place.

If that street has such a narrow neck,
That from her the world would howl, it would be as a cannon shot;
If any night they could start an insurrection from this street
And rend asunder to the dust whomever stands in the line of fire;
If in the street the wind is so strong that in night’s shadows
Unseen music breaks loose from the stones,
And the columns play in response to their own musicians:
Then the man who is always afraid of treason
And everywhere sees only ghosts of dread
Must be either a child, or sick in the head.

Translated by Walter Whipple

Co nam zdrady! – jest u nas kolumna w Warszawie,
Na której usiadają podróżne żurawie
Spotkawszy jej liściane czoło wśród obłoka;
Taka zapraszająca i taka wysoka.
Za tą kolumną, we mgły tęczowe ubrana,
Stoi trójca świecących wież Świętego Jana;
Dalej ciemna ulica, a z niej jakieś szare
Wygląda w perspektywie siwej Miasto Stare;
A dalej jeszcze we mgle, która tam się mroczy,
Dwa okna – jak zielone Kilińskiego oczy
Uderzone płomieniem ognistej latarni,
Niby oczy cichego upiora spod drani.

Więc lada dzień, a nędza sprężyny dociśnie:
To naprzód tam na rynku para oczu błyśnie
I spojrzy w Świętojańską na przestrzał ulicę;
A potem się poruszą matki-kamienice,
A za kamienicami przez niebios otchłanie
Przyjdzie zorza północna i nad miastem stanie;
A za zorzą wiatr dziwnie miotający blaski
Porwie te wszystkie zemsty i te wszystkie wrzaski;
Wicher jakiś z aniołów rozigranych Pańskich,
Oderwany jak skrzydło z widzeń Świętojańskich,
Przezroczysty jak brylant, a jak ogień złoty,
Który porwie te zemsty, te światła, te grzmoty.
Zwinie i nimi ciemną uliczkę zalęże,
Jako brąz w niej zakipi, zaświśnie jak węże
I naprze tak, że będzie trzęsąca się cała
Jako wół sycylijski na miasto ryczała.

A miasto co? – Słuchając z wyciągniętą szyją
Powie: że tam się ciemni aniołowie biją,
Że tam szatan ogniste przywołany moce
Koń swój brązowy ciska i piorun gruchoce;
Że jako Machabeusz pod zwalonym słoniem,
Tak szewcy pod piorunem padają i koniem
Zgruchotani… że księżyc na niebie odkryty
Pokaż te ulicę pustą lud wybity,
Piorun zagasły, walkę okropnie skończoną,
Ulicę całą ciemną i krwią zadymioną…

A wtem jeden z tych wrzasków, od których natura
Cofa się – jedno vivat szewieckie i hura,
Jeden z tych krzyków, które czynią, że skrzydlata
Natura ducha w piersiach tak jak ptaszek lata;
Że duch na ustach staje i już nie jest zdolny
Ażeby śmiech powstrzymać lub płacz mimowolny;
Jeden z tych krzyków, któren wstąpiwszy w człowieka
Tak śpiewa w nim jak anioł, a jak szatan szczeka;
Jeden z tych krzyków… z szumem gwałtownym, nawalnym
Uderzy, na kościele pęknie katedralnym,
Pójdzie dalej, lecz skrzydłem o kościół otarty,
Kamienie w nim wrzeszczące zostawi jak czarty,
I szklanne inne głosy, które zmartwychwstanie
Zapieją, jak anioły związane w organie.

Jeszcze się ta harmonia nie zamilkła senna,
A już kolumna placu, ta struna kamienna
Tym samym wichrem tarta, z rozwahanym czołem,
Prym weźmie przed choralnie jęczącym kościołem.
I odtąd te dwa śpiewy odtąd już, bez odpoczynku
Będą miastu ogłaszać lud idący z Rynku.
Jeśliż ma ta ulica taką ciasną szyję,
Że z niej by słowo wiało, to jak z działa bije;
Jeśliż lada noc, a z niej wystrzeli powstanie
I w proch tego rozerwie, kto na rychcie stanie;
Jeśliż w niej wiatr jest taki, że śród nocy cieni
Muzykę niewidzialną wyrywa z kamieni,
A kolumny na swoje muzykanty stroi:
To człowiek, który zawsze o zdradę się boi
I wszędzie widzi tylko postrachu upiory,
Albo dzieckiem być musi, lub na serce chory.

In the old churchhouse of Wola
General Sowinski remained,
Old man with a wooden leg,
Defending himself with a sword;
All around him lie commanders
Of battalions with their soldiers,
Muskets scattered, broken cannons,
Everything is devastated!

The General will not surrender,
The old man defends himself
Leaning up against the altar
On the sacred linen white,
There he rests his weary elbow
Where they lay the holy missals
On the left side of the altar
Where the priest reads from the Gospel

Suddenly some soldiers enter,
Servants of the Russian Marshall
Paskiewicz, and beg him: “General,
Surrender now, for why should you
Die so miserably.” On their knees
They plead, as with their own father,
“Hand us your sword now, General,
Or the Marshall himself will come.”

“I’ll not surrender to you, Sirs,”
The old man answered calmly,
“Nor to you nor to the Marshall
Will I give my sword away,
Though the Czar himself demand it
Though I’m old, I’ll not surrender,
But with sword I’ll fight the battle
While my heart yet beats within me.

Even were there not so much as
One last Pole upon this planet,
I will be compelled to perish
For the good of my dear country,
And the fathers who begot me
I must perish in the trenches,
Sword in hand ’til death still fighting
‘Gainst . . . the enemies of Poland . . .
That … this city might remember
And our little children, too
Who today are in their cradles
As the bombs play in their ears.
I will fight that these, our children
When they’re grown, may well remember
That this day upon the ramparts
Died a General — with leg of wood.

When I walked about the city,
The youth would often laugh at me
For walking on a stick of wood,
And stumbling, old man, constantly.
Let them now pronounce the verdict,
Does this wooden leg well serve me,
Will it direct me straight to God,
And will it take me there quickly?

My adjutants, stupid dandies,
On your healthy legs so agile,
When the battle cry was sounded
Made good use of such good legs,
Whereas I upon this altar
Lean and rest, a crippled man,
I can’t go in search of death,
But it will come in search of me.

Do not kneel thus, Sirs, before me,
I am not a holy man.
But I am a Pole of honor
Struggling to defend … my life …
I forsooth am not a martyr,
But I’ll hold on ’til the end
And whom I can I’ll slaughter,
I’ll give blood … but not my sword.”

Thus spoke General Sowinski,
Old man with a wooden leg . . .
Then with flashing sword the General,
Held the bayonets at bay;
‘Til one of the older soldiers
Stabbed him mortally in the breast…
Leaning lifeless ‘gainst the altar
Standing on his leg … of wood…

Translated by Walter Whipple

W starym kościółku na Woli
Został jenerał Sowiński,
Starzec o drewnianej nodze,
I wrogom się broni szpadą;
A wokoło leżą wodze
Batalionów i żołnierze,
I potrzaskane armaty,
I gwery: wszystko stracone!

Jenerał się poddać nie chce,
Ale się staruszek broni
Oparłszy się na ołtarzu,
Na białym bożym obrusie,
I tam łokieć położywszy,
Kędy zwykle mszały kładą,
Na lewej ołtarza stronie,
Gdzie ksiądz Ewangelią czyta.

I wpadają adiutanty,
Adiutanty Paszkiewicza,
I proszą go: “Jenerale,
Poddaj się… nie giń tak marnie”.
Na kolana przed nim padli,
Jak ojca własnego proszą:
“Oddaj szpadę, Jenerale,
Marszałek sam przyjdzie po nią…”

“Nie poddam się wam, panowie –
Rzecze spokojnie staruszek –
Ani wam, ni marszałkowi
Szpady tej nie oddam w ręce,
Choćby sam car przyszedł po nią,
To stary – nie oddam szpady,
Lecz się szpadą bronić będę,
Póki serce we mnie bije.

“Choćby nie było na świecie
Jednego już nawet Polaka,
To ja jeszcze zginąć muszę
Za miłą moją ojczyznę,
I za ojców moich duszę
Muszę zginąć… na okopach,
Broniąc się do śmierci szpadą
Przeciwko wrogom ojczyzny,

“Aby miasto pamiętało
I mówiły polskie dziatki,
Które dziś w kołyskach leżą
I bomby grające słyszą,
Aby, mówię, owe dziatki
Wyrósłszy wspomniały sobie,
Że w tym dniu poległ na wałach
Jenerał – z nogą drewnianą.

“Kiedym chodził po ulicach,
I śmiała się często młodzież,
Żem szedł na drewnianej szczudle
I często, stary, utykał.
Niechże teraz mię obaczy,
Czy mi dobrze noga służy,
Czy prosto do Boga wiedzie
I prędko tam zaprowadzi.

“Adiutanty me, fircyki,
Że byli na zdrowych nogach,
Toteż usłużyli sobie
W potrzebie – tymi nogami,
Tak że muszę na ołtarzu
Oprzeć się, człowiek kulawy,
Więc śmierci szukać nie mogę,
Ale jej tu dobrze czekam.

“Nie klękajcie wy przede mną,
Bo nie jestem żaden święty.
Ale Polak jestem prawy,
Broniący mego żywota;
Nie jestem żaden męczennik,
Ale się do śmierci bronię
I kogo mogę, zabiję,
I krew dam – a nie dam szpady…”

To rzekł jenerał Sowiński,
Starzec o drewnianej nodze,
I szpadą się jako fechmistrz
Opędzał przed bagnetami;
Aż go jeden żołnierz stary
Uderzył w piersi i przebił…
Opartego na ołtarzu
I na tej nodze drewnianej.

Before the chapel,
My little angel,
In lace,
A wife,
Sealed.

Before the organ,
My little B…gdan
Loudly
and proudly…

Before the monastery,
My little phony,
To be holy,
To be taken,
To be pompous.

Before the cross
At the capital
A fact,
In two acts…

Translation by Dcn. Jim

Przy kościołku,
Mój aniołku,
Koronka,
Żonka,
Pieczonka.

Przy organku,
Mój B…gdanku,
Szumka
I dumka…

Przy klasztorku,
Mój kaczorku,
Świętość,
Wziętość,
Nadętość.

Przy krzyżyku
Na stoliku
Fakta,
Dwa akta…

1

We took his poor coffin from the hospital
And had to cast it into a beggar’s pit.
There was not even one maternal tear,
Nor a gravestone above a handful of ashes.
Yesterday he was full of youth and strength —
Tomorrow there will not even be a tomb.

2

If only at the singing of the war song
There were a soldier’s rifle above his head!
That same rifle, in whose pan the shot
Fired at Belvedere is still smoking,
If only a sword in heart, or a deadly ball —
But no! — a hospital bed and gown.

3

Did he ever think, on that azure night
When all Poland clattered in arms
As he, melancholy, lay in the Carmelite coffin,
And the coffin burst at the moment of the resurrection?
As he pressed his rifle to his bosom,
Did he think that he would die thus?

4

Today the greedy, alms-taking doorkeeper came,
And old women who guard the corpses,
And opened the asylum to us,
And asked: “Do you recognize your brother —
Is he the same one who yesterday knocked about
The world with you? — Can you identify him?”

5

The coarse, bloody hospital cloth was taken from his head
With the surgeon’s autopsy scalpel.
He held his open eyes to the light,
But his face was turned from his brethren.
Then we asked the ladies to close
The coffin — for he is our brother — the deceased.

6

This wretchedness appalled us all.
One of the younger asked: “Where will they bury him?”
The hospital shrew replied to him:
“In consecrated ground, where by God’s mercy
We bury them by the hoardes
In one large pit — coffin piled upon coffin.

7

Then that youth, feeling sincere grief,
Pulled out a small gold coin
And spoke: “Sing the Miserere over him.
Let him have a small garden plot and a cross of his own.”
He hushed — and we bowed our heads
As we put a coin and our tears on the tin plate.

8

Let him have a garden — and may he thank
The Lord, that a cross above his grave tells
That he was the captain of the ninth regiment,
That a gathering of knights followed his orders,
And today he has no debts to his country —
Even though he has a grave mound of his own, purchased from alms.

9

O God! Thou who from on high
Hurls thine arrows at the defenders of the nation,
We beseech Thee, through this heap of bones!
Let the sun shine on us, at least in death!
May the daylight shine forth from heaven’s bright portals! —
Let us be seen — as we die! —

Translated by Walter Whipple

Wzięliśmy biedną trumnę ze szpitalu,
Do żebrackiego mieli rzucić dołu;
Ani łzy jednej matczynego żalu,
Ani grobowca nad garstką popiołu!
Wczora był pełny młodości i siły —”
Jutro nie będzie nawet —” i mogiły.

Gdyby przynajmniej przy rycerskiej śpiewce
Karabin jemu pod głowę żołnierski!
Ten sam karabin, w którym na panewce
Kurzy się jeszcze wystrzał belwederski,
Gdyby miecz w sercu lub śmiertelna kula —”
Lecz nie! —” szpitalne łoże i koszula!

Czy on pomyślał —” tej nocy błękitów,
Gdy Polska cała w twardej zbroi szczękła,
Gdy leżał smętnie w trumnie Karmelitów,
A trumna w chwili zmartwychwstania pękła.
Gdy swój karabin przyciskał do łona —”
Czy on pomyślał wtedy, że tak skona?!

Dziś przyszedł chciwy jałmużny odźwierny
I przyszły wiedmy, które trupów strzegą,
I otworzyli nam dom miłosierny,
I rzekli: —Brata poznajcie waszego!
Czy ten sam, który wczora się po świecie
Kołatał z wami? —” czy go poznajecie?—

I płachtę z głowy mu szpitalna zdjęto,
Nożem pośmiertnych rzeźników czerwoną;
Ł¹renicę trzymał na blask odemkniętą,
Ale od braci miał twarz odwróconą;
Więceśmy rzekli wiedmom,, by zawarły
Trumnę, bo to jest nasz brat —” ten umarły.

I przeraziła nas wszystkich ta nędza,
A jeden z młodszych spytał: —Gdzież go złożą?—
Odpowiedziała mu szpitalna jędza:
—W święconej ziemi gdzie przez miłość bożą
Kładziemy poczet nasz umarłych tłumny,
W jeden ogromny dół —” na trumnach trumny—.

Więc ów młodzieniec, męki czując szczere,
Wydobył złoty jeden pieniądz drobny
I rzekł: —Zaśpiewać nad nim Miserere,
Niechaj ogródek ma im krzyż osobny…—
Zamilkł: a myśmy pochylili głowy,
Łzy i grosz sypiąc na talerz cynowy.

Niech ma ogródek —” i niech się przed Panem
Pochwali tym, co krzyż na grobie gada:
Że był w dziewiątym pułku kapitanem,
Że go słuchała cała rycerzy gromada,
A dziś ojczyźnie jest niczym nie dłużny,
Chociaż osobny ma kurhan —” z jałmużny.

Ale Ty, Boże! który z wysokości
Strzały Twe rzucasz na kraju obrońce,
Błagamy Ciebie przez tę garstkę kości,
Niechaj dzień wyjdzie z jasnej niebios bramy,
Niechaj nas przecie widzą —” gdy konamy!