Long did I look into the dark eyes of my brother,
Into eyes well-known, although the face was not,
As he spoke, as he cautiously weighed out each word
In Leningrad, on somber Marat Street.

Michał, Aunt Fanny’s, Uncle Ludwik’s son,
Names which awake the wistful taste of childhood,
Sternly and gravely concludes the discussion.
And yet he’s my cousin. A very close relation.

Magnitogorsk and Urals. With us or against.
Stalin, the Party, vast, incessant toil.
The Five-Year Plan. As children five years old
We used to exchange letters. Michał looks ill.

Light of young eyes, yet hair untimely gray.
Calm, but intent, faithful in what you do,
You serve and want to serve your country well
And you say: ‘Good night, prince’ —“ ‘Good night, Horatio.’

Translation by Czesław Miłlosz

Długo patrzałem w ciemne oczy mego brata,
W oczy znajome, choć na obcej twarzy,
Gdy mówił, gdy ostrożnie każde słowo ważył.
W Leningradzie na smutnej ulicy Marata.

Michał, syn cioci Fanny i stryja Ludwika,
Imiona, które budzą smak dzieciństwa rzewny,
Surowo i poważnie dyskusję zamyka.
To przecież brat stryjeczny. Bardzo bliski krewny.

Magnitogorsk i Ural. Z nami albo przeciw.
Stalin i partia. Ciągły trud, niezmierny.
Plan pięcioletni. Jako pięcioletnie dzieci
Pisywaliśmy listy. Michał jest mizerny.

Blask młodych oczu przeczy przedwczesnej siwiźnie.
Spokojny, lecz namiętny i wierny swej pracy,
Służysz i pragniesz wiernie służyć swej ojczyźnie,
Mowisz: ,,Dobranoc, książę” – ,,Dobranoc, Horacy”.

As soon as I open my eyes, I see you.
Italy, Greece and Egypt – all in vain.
The whole world is not ashamed to admit —
Beautiful are your eyes, your mouth, your dark hair.

Sometimes, drifting intoxicated by the blue,
My eye wanders across the sweet sea and the sky,
I forget everything and close them,
And when I close my eyes – I see you again.

Translation by Dcn. Jim

Kiedy tylko otworzę oczy, to Cię widzę.
Włochy, Grecja i Egipt — to wszystko daremne.
Całemu światu dzisiaj przyznać się nie wstydzę —
Piękniejsze są Twe oczy, usta, włosy ciemne.

Czasami, upojony błękitem przeźroczy,
Błądząc okiem po morzu słodkim i po niebie,
Zapominam o wszystkim i zamykam oczy,
A kiedy zamknę oczy — znowu widzę Ciebie.

This man, who his own fatherland forgets
When of the shedding of Czech blood he hears,
Who, as a brother feels for Yugoslavia,
Who in the pain of Norway’s people shares.

Who with the Jewish mother wrings his hands
In grief and bends with her above her slain.
Who Russian is, when Russia falls and bleeds,
And with Ukrainians weeps for the Ukraine.

This man, with heart to all compassionate,
French, when France suffers in captivity,
Greek, when Greeks in cold and hunger perish,
He is my brother – man. He is Humanity.

Translation is unattributed and was found at the Chelmsford Trades Union Council – Progressive Poetry page

Ten, co o własnym kraju zapomina.
Na wieść, jak krwią opływa naród czeski,
Bratem się czuje Jugosłowianina,
Norwegiem, kiedy cierpi lud norweski,

Z matką żydowską nad pobite syny
Schyla się, ręce załamując żalem,
Gdy Moskal pada – czuje się Moskalem,
Z Ukraińcami płacze Ukrainy,

Ten, który wszystkim serce swe otwiera,
Francuzem jest, gdy Francja cierpi, Grekiem –
Gdy naród grecki z głodu obumiera,
ten jest z ojczyzny mojej. Jest człowiekiem

Gone now are, gone are in Poland the Jewish villages,
in Hrubieszow, Karczew, Brody, Falenica
you look in vain for candlelight in the windows
and listen for song from the wooden synagogue.

Disappeared are the last rests, the Jewish possessions,
the blood is covered over by sand, the traces removed,
and the walls whitewashed with lime,
as for a high holiday or after a contagious disease.

One moon shines here, cold, pale, alien,
already behind the town, on the road,
when night uncoils its light,
my Jewish relatives, boys with poetic feeling,
will no longer find Chagal’s two golden moons.

The moons now wander above another planet,
frightened away by grim silence, no trace of them.
Gone now are those little towns where the shoemaker was a poet,
The watchmaker a philosopher, the barber a troubadour.

Gone now are those little towns where the wind joined
Biblical songs with Polish tunes and Slavic rue,
Where old Jews in orchards in the shade of cherry trees
Lamented for the holy walls of Jerusalem.

Gone now are those little towns, though the poetic mists,
The moons, winds, ponds, and stars above them
Have recorded in the blood of centuries the tragic tales,
The histories of the two saddest nations on earth.

The English language translation is attributed to Howard Weiner and is taken from the cover notes of Elegy for the Jewish Villages

Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek,
W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy
Próżno byś szukał w oknach zapalonych świeczek,
I śpiewu nasłuchiwał z drewnianej bóżnicy.

Znikły resztki ostatnie, żydowskie łachmany,
Krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto
I wapnem sinym czysto wybielono ściany
Jak po zarazie jakiejś lub na wielkie święto.

Błyszczy tu księżyc jeden, chłodny, blady, obcy,
Już za miastem na szosie, gdy noc się rozpala,
Krewni moi żydowscy, poetyczni chłopcy,
Nie odnajdą dwu złotych księżyców Chagala.

Te księżyce nad inną już chodzą planetą,
Odfrunęły spłoszone milczeniem ponurym.
Już nie ma tych miasteczek, gdzie szewc był poetą,
Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem.

Nie ma już tych miasteczek, gdzie biblijne pieśni
Wiatr łączył z polską piosnką i słowiańskim żalem,
Gdzie starzy Żydzi w sadach pod cieniem czereśni
Opłakiwali święte mury Jeruzalem.

Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem,
I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa,
Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa
Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.